پاسخ : با عرض سلام و تحیت.
دوست محترم!
از دو بعد می توان نقش خانواده را در شخصیت و خصائص فرزند بررسی کرد: یکی از بعد وارثتی و دیگری از بعد تربیت و انتقال فرهنگ.
اما از بعد وراثت باید گفت: کودکان حامل بسیاری از صفات و خصایصی هستند که از والدین به آنها ارث رسیده و این عوامل در زندگی شان دارای نقش و اهمیت بسیار است. ریشه بسیاری از خصایص وراثتی از چند نسل قبل است، و در برخی موارد از حدود 7 نسل انتقال می یابد.
بخش اعظم ساختار بدنی، و حتی خلق و خوی اجداد گذشته از طریق ژن به کودک منتقل می شود.
خصایص جسمی کودک که از طریق وراثت، به فرزند منتقل می شود، بسیاری از آنها به هیچ صورت قابل تغییر نیستند؛ مثل وضع چهره، رنگ پوست، مو، میزان هوش، قد و استعدادهای جسمی خاص و ...
در مورد خلق و خوی ارثی، اگر چه اصل آن صحیح است و مورد تأیید روایات هم هست ـ که حضرت علی(ع) فرموده اند: "سجایای اخلاقی دلیل پاکی وراثت، و فضیلت ریشه خانوادگی است."("غررالحکم و دررالحکم"، ص51 و 52) ـ ولی باید بدانیم که خلق و خوی ارثی با تربیت صحیح و غلط قابل تغییر است.
در این موارد باید گفت نقش وراثت حکم مقتضی را دارد، تربیت أحیانا می تواند مانعی در برابر آن باشد، و آن را تحت تاثیر قرار دهد. به هر میزان که عوامل تربیتی قوی تر باشد، خصایص و صفات ارثی را بیشتر تحت تاثیر قرار خواهد داد.
از این رو وظائف والدین در این زمینه جدی، و اهم آنها توجه به جنبه دینی، اخلاقی و عاطفی شخصیت فرزند است.
خانوده در این جهت هر چه مستحکم تر باشد، بهتر است. خانواده مستحکم و پایدار، در یک کلمه، خانواده ای است که در آن سنتها و فرهنگ از نسل پدر و مادر به راحتی بتواند به نسل بعدی منتقل شود.
آموزش آداب و رفتار صحیح زندگی همان آموزش دینی است؛ یعنی اگر طفل روش صحیح زندگی کردن را آموخته باشد، در حقیقت تربیت دینی پیدا کرده است.
پیامبر اسلام( ص) در مقام اندرز، در باره برخی از والدینی که از زیر بار آموزش و پرورش دینی در آخرالزمان شانه خالی کنند فرموده اند: "ویل لأولاد آخر الزمان من آبائهم لایعلمونهم الفرائض" یعنی وای بر فرزند آخر الزمان از دست پدرانشان که به آنها فرائض دینی را می آموزند.
در باره کودک و تکالیف مذهبی، روایاتی آمده است که نمونه ای را ذکر می کنیم.
اسلام پدران و مادران را در امر پرورش اخلاقی فرزندان خویش مسئول می داند، و یکی از وظائف اساسی و حساس آنها را در تربیت فرزند دانسته است.
رسول اکرم(ص) در باره پرورش اخلاقی کودکان فرموده است: "أدبوا أولادکم فإنکم مسئولون" یعنی فرزندان خود را تربیت نمائید، چه در برابر آنها مسئولیتی بس بزرگ دارید.("بحارالانوار"، ج 22، ص 114)
و حضرت علی(ع) فرموده اند: "أکرموا أولادکم وأحسنوا آدابهم" یعنی کودکان خود را بزرگ و گرامی داشته، خوب تربیت نمائید.(همان)
امام صادق(ع) نیز می فرمایند: "وقتی کودک به سن سه سالگی رسید به وی امر کن تا 7 بار "لا إله إلا الله" بگوید. در این وقت کودک را به حال خود واگذار تا به سن 3 سال و 7 ماه و 20 روز برسد. در این مرحله باید با او تعلیم داد که 7 بار بگوید "محمد رسول الله"؛ و سپس تا چهار سالگی باید او را آزاد گذاشت. پس از آن به او بگو که 7 مرتبه "صلی الله علیه وآله" را تکرار کند؛ و تا پنج سالگی او را رها کن. در این وقت اگر کودک راست و چپ خود را تشخیص داد او را در برابر قبله قرار ده و به او سجده را بیاموز. در شش سالگی به وی بگو نماز بخواند و بالاخره رکوع و سجود و مراتب دیگر نماز را به او تعلیم ده. وقتی هفت سال او تمام شد، به وی بگو دست و صورت خود را بشوید، و پس از شستن دست و صورت و فراگرفتن وضو به او بگو نماز بخواند."("بحار الانوار"، ج22، ص 113-114)
در آخر، هم به سفارش و تأکید روایات و هم به دستاوردهای علمی ثابت است که بهترین را هبرای تعلیم و تعمیق اخلاق این است که شخص آمر خود عامل به آن خلق و خو باشد. عمل بهترین راه برای هدایت است. وقتی پدر و مادری اهل نماز اول وقت باشند، فرزند هم به تدریج چنین می شود؛ ولی اگر فقط امر کند، ولی خود چنین نکند، عکس العمل منفی خواهد داشت.